Bevlogen op weg naar 2020 : een kwantitatief onderzoek naar de invloed van leiderschap op bevlogenheid bij medewerkers van Rijkswaterstaat Corporate Dienst

De Corporate Dienst (CD) van Rijkswaterstaat (RWS) is dé ondersteunende dienst voor de gehele RWS organisatie op het gebied van bedrijfsvoering. De komende jaren staat de CD voor grote uitdagingen. Naast uitbreiding op takenpakketten voor de ondersteuning van het eigen primaire proces, zullen diverse organisatiedelen ook in steeds toenemende mate werkzaam zijn voor andere (Rijks)overheidsonderdelen. Er staat echter ook grote druk op de beschikbare budgetten en personele capaciteit. Hierdoor zal er veel gevraagd worden van de medewerkers.
Om deze ontwikkelingen het hoofd te kunnen bieden is, in het verlengde van de RWS koers 2020 onlangs de strategische koers van de CD richting 2020 gepresenteerd. Eén van de ambities is dat de CD een omgeving wil creëren waarin medewerkers met passie of bevlogenheid hun werk kunnen doen. Van de leidinggevenden wordt hierbij verwacht dat zij een faciliterende rol vervullen om de randvoorwaarden te realiseren waarbinnen de medewerkers met bevlogenheid hun werk kunnen doen. De vraag die daarmee bij het directieteam van de CD ontstond, is hoe de juiste leiderschapsstijl ertoe kan bijdragen dat medewerkers met bevlogenheid hun werk kunnen uitvoeren.
Uit dit managementprobleem is de onderzoeksvraag opgesteld die in deze thesis centraal staat. De onderzoeksvraag luidt als volgt: “In welke mate beïnvloedt leiderschapsstijl de bevlogenheid van medewerkers?”
Bevlogenheid kenmerkt zich door vitaliteit, toewijding en absorptie. Het hebben van bevlogen medewerkers heeft meerdere positieve effecten op zowel het werk als de omgeving. Zo ervaren bevlogen medewerkers regelmatig positieve emoties zoals geluk, plezier en enthousiasme en hebben zij een betere gezondheid. Bevlogenheid werkt bovendien aanstekelijk omdat bevlogen medewerkers hun bevlogenheid delen met de omgeving. Hiermee lijkt bevlogenheid dus een randvoorwaarde voor de CD om, ondanks de turbulente omgeving, proactief te kunnen blijven inspelen op de ontwikkelingen in haar omgeving.
“leiderschap is een proces van sociale beïnvloeding waarin een leider groepsleden aanstuurt, gericht op het bereiken van doelen”
Uit de literatuur zijn vier leiderschapsstijlen naar voren gekomen waarvan de invloed op bevlogenheid in deze thesis is onderzocht. Transactioneel leiderschap is gericht op ruilgedrag tussen leidinggevende en medewerker. De medewerker levert een prestatie en wordt hiervoor beloond. Transformationeel leiderschap kan ook gezien worden als ruilgedrag, echter beperkt de beloning zich hierbij niet tot fysieke aspecten, maar bestaat ook uit psychosociale aspecten zoals het krijgen van waardering. Transformationele leiders hebben visie en weten door hun charismatische stijl van leidinggeven medewerkers te beïnvloeden. Autocratisch leiderschap kenmerkt zich door een directieve stijl van leidinggeven waarbij weinig oog is voor de medewerkers. Laissez-faire of passief leiderschap kenmerkt zicht door een afwezigheid van leiderschap bij de leidinggevende. De leidinggevende stuurt niet en grijpt zelfs niet in als er structurele problemen zijn gerezen.
Als basis voor het conceptueel model voor dit onderzoek, is gebruik gemaakt van het conceptueel framework van Blomme, Kodden en Beasley-Suffolk. Zij stellen dat de organisatiecultuur een modererende rol heeft bij de invloed van leiderschapsstijlen op bevlogenheid. Deze stelling is voor dit onderzoek overgenomen en heeft geleid tot een, in deze thesis onderzochte, conceptueel model.
Het model is getoetst middels een kwantitatief onderzoek op basis van gestructureerde vragenlijsten. De onderzoekspopulatie betrof de gehele CD. Voor het bepalen van de aanwezigheid van de vier leiderschapsstijlen, is gebruik gemaakt van de CLIO vragenlijst. Bevlogenheid is gemeten met behulp van de UBES vragenlijst terwijl de organisatiecultuur is vastgesteld aan de hand van de FOCUS vragenlijst.
Tijdens de data-analyse is uit de factoranalyse gebleken dat transactioneel en transformationeel leiderschap niet als afzonderlijke componenten gemeten konden worden. In de literatuur is teruggevonden dat er wetenschappers zijn die transactioneel en transformationeel leiderschap inderdaad beschouwen als elkaars verlengde. Voor de uitkomsten van dit onderzoek zijn deze twee leiderschapsstijlen daarom gecombineerd tot één component die rijk leiderschap is genoemd.
De belangrijkste conclusies uit het onderzoek zijn dat rijk leiderschap een significant positief effect heeft op de bevlogenheid bij de medewerkers. Er is geen significant modererend effect van de organisatiecultuur hierop aangetoond. Voor autocratisch leiderschap en passief leiderschap is er geen significant effect op bevlogenheid aangetoond, noch een eventueel modererend effect van organisatiecultuur hierop.
De stijl van leidinggeven die in de RWS organisatie dienend leiderschap genoemd wordt, kenmerkt zich voornamelijk door de transactionele componenten van leiderschap. De componenten van transformationeel leiderschap: beïnvloeding vanuit idealen, inspiratie, individuele aandacht en intellectuele stimulans komen niet voor in de uitwerking van dienend leiderschap bij RWS.
Vanuit het onderzoek wordt daarom aan de RWS organisatie aanbevolen om de huidige formulering van dienend leiderschap uit te breiden met transformationele componenten. De meeste leidinggevenden binnen RWS worden nog steeds voornamelijk beoordeeld op het behalen van de opgedragen productie. Om ook de transformationele componenten van dienend leiderschap te incorporeren in de organisatie, zal het hoger management, naast het sturen op productie, de leidinggevenden ook moeten gaan beoordelen en aansturen op de inzet van soft-skills. Alleen dan zullen, vanuit het aspect leiderschap, de juiste randvoorwaarden voor een hogere mate van bevlogenheid gerealiseerd kunnen worden.